रानी पोखरीभित्रका आधुनिक निर्माण सामाग्री हटाइने

चन्द्रमणि भट्टराई
चैत्र २२

काठमाडौं । रानी पोखरीभित्र पुननिर्माणका क्रममा प्रयोग गरिएका आधुनिक निर्माण सामाग्री हटाइने भएको छ । निर्माण सामाग्री शैलीका विषयमा सरोकारवाला र स्थानीयवीच नभएपछि शुरु भएको विवादका क्रममा निर्माण कार्य रोकिएको थियो । २०७२ सालको, भूकम्पको कम्पनले क्षति पुगेको पोखरी पुननिर्माणका क्रममा आधुनिक निर्माण सामाग्रीको प्रयोग गरिएकाले परम्परागत शैली मासिएको स्थानीय गुनासोपछि पोखरी पुननिर्माणको काम रोकिएको थियो । यसरी रोकिएको काम सुचारु गराउन संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री रविन्द्र अधिकारीले पहल गर्नुभएपछि विहीबार सम्बद्ध निकायका अधिकारीवीच सम्पन्न वैठकले यस्तो निर्णय गरेको हो ।

वैठकमा मन्त्री अधिकारीले — साझा मत निर्माण गरेर, यथाशीघ्र काम थालनी गर्न आग्रह गर्दै, अन्य निकायले स्थानीय सरकारको सहयोगी भएर काम गर्नु पर्ने बताउनु भयो । जसले बनाए पनि वा जसले लगानी गरे पनि सम्पदा व्यवस्थापन स्थानीय सरकारले नै गर्ने भएकोले महानगरको काममा सवैले सहयोगी हुनुपर्छ उहाँको भनाइ थियो । सो क्रममा महानगरका प्रमुख विद्यासुन्दर शाक्यले पुरातत्व विभागले देखाएको दोहोरो चरित्रका कारण महानगरलाई दोष आएको बताउनु भयो । पुरातत्व विभागका महानिर्देशक भेषनारायण दाहालले, पोखरीको किनारामा निर्माण गरिएको पर्खाल भत्काउनु पर्ने तर बाल गोपालेश्वर मन्दिरको जगमा विभागले बनाएको कंक्रिटको संरचना भत्काउनु नपर्ने बताएपछि त्यसको उत्तरमा मेयर शाकयले भन्नुभयो — त्यही काम महानगर गर्दा कानून विपरीत हुने, पुरातत्व विभागले गर्दा कानून सम्मत हुन सक्दैन । आफ्नो उद्देश्य सम्पदाको संरक्षण गर्ने हो, मापदण्डका विषयमा कुरा गरौं, सहमति गरौं, एउटै मापदण्डका आधारमा काम गरौं ।

वैठकमा महानगरकी उपप्रमुख हरिप्रभा खड्गी श्रेष्ठले — रानी पोखरी पुननिर्माणको विषय व्यक्तिगत नभएको जनाउँदै, सम्पदा भन्न मिल्ने शैलीमा पुननिर्माण हुनु पर्ने आफ्नो चासो भएको बताउनु भयो भने संस्कृति, पर्यटन तथानागरिक उड्डयन मन्त्रालयका सचिव कृष्णप्रसाद देवकोटाले — सम्भव हुने र सम्पदा बचाउन सकिने प्रविधिमा काम गर्नु पर्नेमा जोड दिनुभयो ।

वैठकको शुरुवात्मा पुरातत्व विभागका अधिकारीहरु, भूकम्पले भत्किनु अघिको संरचना पुननिर्माणमा जोड दिएका थिए भने अन्य अधिकारीहरुले महानगरले गठन गरेको विज्ञ समितिको प्रतिवेदनका आधारमा काम गर्नु पर्नेमा जोड दिएका थिए । अहिले पोखरीको वीचमा रहेको बाल गोपालेश्वर मन्दिरको पुननिर्माण पुरातत्व विभागले गरिरहेको छ । यस क्रममा मन्दिरको तल्लो भागमा कंक्रिटको प्रयोग गरिएकोलाई पुरातत्व विभागका अधिकारीले बचाउ गरेका थिए । यस क्रममा पुरातत्व विभागका सिनियर डिभिजन इञ्जिनियर सम्पत घिमिरेले — इञ्जिनियरले सुझाव दिएकाले नदेखिने गरी तल्लो भागमा कंक्रिट राखिएको स्वीकार गर्नुभएको थियो ।

रानी पोखरी पुननिर्माण गर्दा आधुनिक निर्माण सामाग्रीको प्रयोगको विषयमा लामो छलफल भएपछि सोसाइटी अफ आर्किटेक्ट इञ्जिनियर्सका उपमहासचिव सुरज खनालले — सम्पदा क्षेत्रमा आधुनिक निर्माण सामाग्रीको प्रयोग गर्ने हो भने पुरातत्व विभाग खारेज गरेर त्यो काम सहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागलाई जिम्मा दिँदा राम्रो हुने टिप्पणी गर्नुभयो ।

त्यही काम महानगर गर्दा कानून विपरीत हुने, पुरातत्व विभागले गर्दा कानून सम्मत हुन सक्दैन । आफ्नो उद्देश्य सम्पदाको संरक्षण गर्ने हो, मापदण्डका विषयमा कुरा गरौं, सहमति गरौं, एउटै मापदण्डका आधारमा काम गरौं ।— मेयर शाक्य

भूकम्पले रानी पोखरीमा क्षति पु¥याएपछि यसको पुननिर्माणको काम थालिएको हो । पुननिर्माण महाअभियान शुरुवात् गरिएका स्थानमध्ये यो पनि एक हो । पुननिर्माणकै क्रममा विवाद उत्पन्न भएपछि यसको मल्लकालीन निर्माण शैली, स्वरुप, ढाँचामा बनाउन सकिन्छ कि सकिँदैन, अध्यय गर्न विशेषज्ञ समिति गठन गरिएको थियो । त्यस समितिका सदस्यमध्ये पुरातत्व विभाग वाहेक अन्यले मल्लकालीन शैलीमा बनाउने सकिने उल्लेख गरेर प्रतिवेदन वुझाइसकेका छन् ।

त्यसै प्रतिवेदनका आधारमा महानगरले पुरातत्व विभागलाई नक्सा निर्माण गर्न अनुरोध गरेको थियो । यसै अनुरोध बमोजिम विभागले महानगरमा नक्सा त पठायो तर त्यो नक्सामा समितिको निष्कर्षलाई वेवास्ता गर्दै पुरातत्व विभागले विगतमा भन्दै आए जस्तै, मल्लकालीन नभइ भूकम्प अघिको राणाकालीन संरचनालाई निरन्तरता दिइएको छ ।

अव विज्ञ समूहको, बहुमतको सुझाव कार्यान्वयनमा आउँछ कि, पुरातत्व विभागले भन्दै आएको अडान कायम हुन्छ, त्यो भने हेर्न बाँकी छ ।

http://kathmanduonline.gov.np/archives/1968

तपाईंको प्रतिकृया