आधारभूत आवश्यकतालाई महत्वपूर्ण नदेख्ने तर अमूर्त आदर्शलाई महत्वपूर्ण मान्ने ‘सचेत’ वर्गको बहुमत भएको मुलुकको कहिल्यै विकास हुँदैन

पत्रिका पाठकका रूपमा तपाईंले नेपालका प्राज्ञिक व्यक्ति र राजनीतिज्ञले लेखेका नेपालको भविष्यबारे आशा जगाउने अनगन्ती लेख पढ्नुभएकै होला । उनीहरूका लेखमा आशा जगाउने केही विषयमा व्याख्या गरिएका हुन्छन् । जस्तै, नेपालको भविष्य किन उज्यालो छ ? कसरी यसको आर्थिक वृद्धिदर दुई अंकको हुने दिशामा अगाडि बढेको छ ? अनि लोकतन्त्र र संघीयताले मुलुकको मुहार छिटै कसरी फेरिँदै छ ? अनि विदेशमा काम गरी अवकाश पाएपछि नेपाल फर्किएकाहरूले किन नेपाल अवसरको भूमि हो र नेपालका युवा नेपाल छाडेर अन्त कतै जानैपर्दैन भन्नेबारे लेखेका लेख पनि पढ्नुभएकै होला । हिन्दूवाद, भाग्यवाद, बाहुनवाद, महिलामाथिको दमन र सामन्तवादका कारण नेपाल किन विकास हुन सकिरहेको छैन भन्ने लेख पनि तपाईंहरूले पढिरहनुभएकै होला । वास्तविक प्राज्ञिक र ‘कपी–पेस्ट’ विद्वान्हरू पनि यस्ता उटपटाङ र सनकी सिद्धान्त अगाडि सार्छन् । यसरी कुनै समुदाय र धर्मलाई सारा दोष थोपर्नु अर्थहीन छ । तर, हामी यस्ता प्रवृत्तिबाट बच्न नसकेको साँचो हो । यसरी ढाँटिएका लेख देख्दा तपाईंहरूलाई दिक्क लागेको हुन सक्छ ।

नेपाल बन्दै छ भनेर आशा जगाउने काम व्यापक रूपमा भइरहेको सन्दर्भमा अब नेपाल किन बन्दैन वा विकसित हुँदैन भन्नेबारे एउटा वैकल्पिक व्याख्या वा भनौँ त्यस्तै सनकी सिद्धान्त पढ्न तपाईं तयार हुनुस् । राष्ट्रिय दैनिकहरूमा हालसालै प्रकाशित मुख्य समाचारहरू सम्झनुस् त । तपाईंले बिर्सनुभएको भए म सम्झाउन कोसिस गर्छु । निर्मला पन्तका हत्यारा पत्ता लाग्ने केही संकेत देखिएका छैनन् । हामीले खाने फलफूल र तरकारी विषादीयुक्त छन् र अन्य खाद्यपदार्थ पनि शुद्ध छैनन् । भ्रष्टाचार बढ्दो छ । असारे विकास र भौतिक संरचना निर्माणमा व्यापक  मात्राको भ्रष्टाचार भएको छ । भिआइपीहरू जग्गा हत्याउने काण्डमा संलग्न छन् । अझ अलिक विगतमा जाने हो भने एयरबस काण्डमा भ्रष्टाचार र छानबिनमा अवरोध, ३३ किलो सुन प्रकरण, सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशबाट अचम्मलाग्दा निर्णय, स्नातकदेखि पिएचडी गरेकासम्मले कोरिया जान आवेदन फाराम भरेका । युरोप र अमेरिका छिर्न नेपाली युवाले लाखौँ तिरेका, अनि केन्या र मालीबाट नेपाली महिलाहरू उद्धार गरिएका जस्ता समाचार हामीले पढिरहेका छौँ ।

अब आफैँलाई प्रश्न सोध्नुस्, यस्ता समाचार पढेर तपाईंलाई अन्तिमपटक कहिले रिस उठेको थियो ? अथवा यस्ता समाचार पढेर तपाईं निराश, चिन्तित र असाध्यै खिन्न भएको अन्तिमपटक कहिले थियो ? जस्तासुकै समाचार पढे पनि तपाईंलाई थोरै समय मात्र रिस उठ्यो होला । पत्रिकाको पेज पल्टाउनेबित्तिकै तपाईंले रिस उठेको सायद बिर्सनुभयो होला । अनि फेरि आफैँलाई सोध्नुस्, सरकारले यी क्रियाकलापमा अनुसन्धानका लागि समिति बनाएका समाचार पढ्नेबाहेक सरकारले केही मूर्त कदम चालेको तपाईंलाई केही सम्झना छ ?

तपाईं पत्रिकाको विचार र सम्पादकीय पृष्ठ पढ्नुहुन्छ भने कस्ता–कस्ता लेख प्रकाशित हुन्छन्, थाहै होला । त्यहाँको आलेखमा असल शासन र विकासबारे राम्रा–राम्रा सुझाब दिइएका होलान् । तर, नेपाल किन बन्दैन भन्नेबारेका वास्तविक कारण त्यहाँ नबताइएका हुन सक्छन् ।

हामी आक्रोशित हुन छाडिसकेका छौँ, त्यसैले पनि नेपाल बन्दैन भन्न सकिन्छ । केही निश्चित मान्छेले गर्ने भद्दा किसिमका अन्यायप्रति हामी रिसाउन छाडिसकेका छौँ । हामी असहाय बनेका छौँ । हाम्रा आक्रोशलाई रचनात्मक रूपले व्यक्त गर्न नपाउँदा हामीमा एक किसिमको हीनताबोध उत्पन्न भएको छ । यसरी उत्पन्न सामूहिक हीनताबोधले हामीलाई शक्तिहीन र समर्पण गरिहाल्ने बनाएको छ । हामी खुला रूपमै हामीले गर्न सक्ने केही छैन भन्ने स्विकार्छौं । पत्रिकामा लेखिएका ठूला काण्डबारेका समाचारमा ‘फलो अप (थप अनुसन्धानसहितको समाचार)’ पढ्न पाउँदैनौँ । राजनीतिक दल र कथित ठूलाहरूको रुचिमा पत्रकार पनि चलेका हुन सक्छन् । यस्तो अवस्थामा के गर्ने भनी हामी सोच्छौँ र सोध्छौँ । यो नेपाल हो र यहाँको चलन यस्तै छ भन्दै हामी चित्त बुझाउँछौँ, अरूलाई पनि यसै भन्छौँ ।

हाम्रो मुलुकका युवा विदेश गएर उतै बसोवास गर्ने सपना देख्छन् । बुढापाकाहरू आफ्ना छोराछोरी विदेशमै बसून् भन्ने चाहन्छन् । हामीमध्ये केहीलाई भइरहेका राजनीतिक परिवर्तन राम्रा हुन् भनी स्वीकार गर्न गाह्रो भइरहेको छ । तर, यो मुलुक सधैँभरि यसरी नै चलिरहन्छ भन्दै यस्ता नकारात्मक परिवर्तनलाई हामीले स्विकारेका र अपनाइसकेका छौँ । यसका लागि हामीले नेतालाई मात्र दोष दिएर हुँदैन । यसका लागि तपाईं, म, हामी सबै समग्रमा जिम्मेवार छौँ किनभने हामी हाम्रो दैनिक जीवनमा महत्वपूर्ण तथा दैनिक देखिने र भोगिने विषयमा भन्दा अमूर्त विषयमा बढी चासो राख्छौँ, आकर्षित हुन्छौँ ।

उदाहरणका लागि सरकारलाई मेलम्ची वा कुनै पूर्वाधार परियोजना समयमै गर्न दबाब दिँदै कुनै ठूलो विरोध कार्यक्रम बिरलै भएका होलान् । स्वस्थ र सफा खाद्यान्न व्यवस्था गर्न, वा प्रदूषण नियन्त्रण गर्न वा बढ्दो महँगीको विरोधमा कार्यक्रम सायदै भएका होलान् । तर, जब कुनै अमूर्त विचारबारे बहस हुन्छ, सबैजसो त्यसमा उत्साहित हुन्छन्, त्यसका लागि लड्न तयार हुन्छन् । हामीले स्वतन्त्रताका लागि हाम्रो जिउज्यान बाजी लगाएका छौँ । मत हाल्ने अधिकारका लागि हामीले रोजगारीको अवसरको मूल्य चुकाएका छौँ । अनि केही निश्चित व्यक्तिको समृद्धिका लागि आफ्नो स्वाभाविक शैली त्यागेका छौँ । वास्तवमा भन्नुपर्दा हामी सही तरिकाले सोच्नै सक्दैनौँ । हाम्रो यस्तै चरम द्विविधाले नै हामीलाई गरिबै राखिरहन चाहनेहरूलाई फाइदा पुर्‍याइरहेको छ ।

हामी सधैँ खाल्डाखुल्डी भएका सडकपेटीमा हिँडिरहका छौँ, धुवाँधुलो, विषादीयुक्त तरकारी र स्वास्थ्यलाई हानि गर्ने खानेकुरा खाइरहेका छौँ । विडम्बना, यस्ता समस्याका लागि सधैँ पृथ्वीनारायण, महेन्द्र, सिआइए र युरोपियन युनियनलाई दोष लगाइरहेका छौँ ।

आफूलाई अत्यावश्यक वस्तुभन्दा पनि अमूर्त विचारप्रति आकर्षित हुने मूर्खहरूको देश कहिल्यै विकास हुँदैन । हामीलाई लोकतन्त्रले हाम्रा सबै समस्याको समाधान गर्छ भनियो । हामीले पत्यायौँ पनि । तर, यस पद्धतिले हाम्रा समस्या झन् बढायो । त्यसपछि केहीले सशस्त्र विद्रोहले हाम्रा समस्या समाधान गर्छ भने । त्यो पनि हामीले पत्यायौँ । त्यसपछि महँगो संघीयता आयो । अनि, यसैले हाम्रा सबै समस्या समाधान गरिदिन्छ भन्नेहरूलाई हामीले पत्यायौँ । युरोप र अमेरिका लोकतन्त्रकै कारण विकसित भएका हुन् भनेर हामीलाई विश्वास गराइयो । तर, युरोप उसका उपनिवेशका कारण र अमेरिका पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धका वेला बेसरी नाफा कमाएकाले धनी बनेको हो । सत्य कुरा बताएर हाम्रा गलत बुझाइ सच्याउने हिम्मत कसैले गरेन । यस्ता वैकल्पिक भाष्यसहित आउनेलाई सामन्त, अप्रजातान्त्रिक र अन्य आरोप लगाइए । उनीहरूलाई चुप लाग्न बाध्यसरह बनाइयो । अहिले नेपाली काम गर्न जाने मुलुक हेर्नुस्, दक्षिण कोरिया, सिंगापुर, मलेसिया आदिमा असल विश्वासमा काम गर्ने तानाशाह छन् । कतार, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेट्सका आफ्नै किसिमका राजनीतिक पद्धति छन् । तर, प्रजातान्त्रिक मुलुक नेपालका युवालाई उनीहरूले रोजगारी दिन्छन्, हामीले यो विडम्बना बुझ्न सकिरहेका छैनौँ ।

हामी भविष्य केन्द्रित हुन छोडिसकेका छौँ । उल्टै हामी विगत केन्द्रित छौँ । हाम्रा राजनीतिज्ञ र बौद्धिकहरू एकदम कमै मात्र अबको ३० वर्षभित्र नेपाल कस्तो हुँदै छ भन्ने विषयमा छलफल गर्छन् । २०१७ सालबारे कुरा गरेर तिनीहरू कहिल्यै थाक्दैनन् । हामी अझै हाम्रा अहिलेका समस्याका लागि ५० वर्षअगाडि मृत्यु भएका राजा र ३० वर्षअगाडि अन्त्य भएको व्यवस्थालाई दोष दिइरहन्छौँ । तर, विगतका ३ दशकमा हामीले के पायौँ भनेरचाहिँ हामी सोध्दैनौँ । तीन दशक लामै अवधि हो ।

दोस्रो विश्वयुद्धका क्रममा अमेरिकी नेतृत्वको समूहले टोकियोमा धेरै र आमविनाशकारी बम प्रहार गरेर विध्वंस गरेको थियो । दोस्रो विश्वयुद्ध सकिने वेला जापानको अर्थतन्त्र धराशयी थियो, तर उसले सन् १९६४ को ओलम्पिक खेल आयोजना गर्न सक्यो । सन् १९६६ देखि १९७६ सम्म कम्युनिस्ट सांस्कृतिक क्रान्तिका कारण चीनले एक दशक खेर फाल्यो, तर सन् १९९८ को ओलम्पिक खेल आयोजना गर्ने चाहना चीनले देखायो । हाम्रो हालत हेर्नुस् त हामी सार्कस्तरीय खेलकुद पनि आयोजना गर्न नसकिने हो कि भन्ने अवस्थामा छौँ । सन् २०१५ (२०७२) को भुइँचालोले भत्काएको पहिलो सार्वजनिक विद्यालय पुनर्निर्माणका लागि हामी विदेशी सहयोगमा भर पर्नुपर्ने अवस्था छ । मुलुक सही मार्गमा हुँदो हो त यस्ता महत्वपूर्ण बिम्ब बन्ने सम्पदा हामी आफैँ बनाउन सक्थ्यौँ ।

अझै पनि हामी आक्रोशित छैनौँ । विगतमा यो पंक्तिकार भ्रममा रहेछ । उसलाई लाग्थ्यो, सर्वसाधारण मानिस दैनिक जीवनका आधारभूत विषयमा ध्यान दिन्छन् । जस्तै, सुरक्षा, प्राप्त हुन सक्ने आर्थिक अवसर, बालबच्चाको शिक्षा र उनीहरूका जीवनमा असाध्यै महत्वपूर्ण विषयमा सर्वसाधारण जनताको चासो हुन्छ जस्तो पंक्तिकारलाई लाग्थ्यो । साधारण जनतालाई अर्को चुनाव र त्यो चुनावमा कसलाई मतदान गर्ने भन्ने कुराको खासै महत्व हुँदैन जस्तो उसलाई लागेको थियो ।

तर, हामी हाम्रो दैनिक जीवनका महत्वपूर्ण विषयबारे खासै चासो राख्दैनौँ । आफ्नो घरको धारामा कहिलेदेखि पानी आउला भनेर सोच्ने र सम्बन्धित अधिकारीलाई सोध्नुको साटो हामी ३ वर्षपछि हुने अर्को चुनावको प्रतीक्षामा हुन्छौँ । मुलुकमा प्रजातन्त्र भएको र हामीले आफ्नै प्रतिनिधि छान्न पाइन्छ भनेर खुसी हुन्छौँ । हामीलाई हाम्रा प्रजातान्त्रिक अधिकार प्रयोग गर्दै पहिल्यैदेखिका नेतालाई निर्वाचित गर्ने हतारो भइरहेको हुन्छ । हामी आफू र आफ्ना बालबच्चाको भविष्य पनि यी ‘प्रजातान्त्रिक’ अधिकार प्रयोगका लागि त्याग गर्न सक्छौँ । धारामा पानी नआएर र आर्थिक अवसर नपाएर के भयो ? हामीसँग हाम्रो मतदान गर्न पाउने अधिकारका लागि वर्षौं जेल बसेका नेता छन् नि !

आधारभूत आवश्यकतालाई महत्वपूर्ण नदेख्ने तर अमूर्त आदर्शलाई महत्वपूर्ण मान्ने ‘सचेत’ वर्गको बहुमत भएको मुलुक कहिल्यै विकास हुँदैन । हामी सधैँ खाल्डाखुल्डी भएका सडकपेटीमा हिँडिरहका छौँ, धुलो खाइरहेका छौँ र विषादीयुक्त तरकारी र स्वास्थ्यलाई हानिकारक हुने खानेकुरा खाइरहन्छौँ । विडम्बना, यस्ता समस्याका लागि सधैँ पृथ्वीनारायण शाह, राजा महेन्द्र, अमेरिकी खुफिया एजेन्सी सिआइए र युरोपियन युनियनलाई दोष लगाइरहेका छौँ । तर, हाल विद्यमान सीमित व्यक्तिको अधिनायकत्वलाई हामीले पवित्र रूपको सरकार मानिरहेका छौँ । अनि तीसौँ लाखका कार चढ्ने, आयात गरिएका खानेकुरा खाने, आफ्ना छोराछोरीलाई विदेशमा पढाउने अनि हाम्रो गरिबीका कारण फाइदा पाइरहेका र अमूर्त विचार रुचाउनेहरू हामीलाई भन्दै छन्– नेपाल बन्दै छ । ती व्यक्तिहरू लोकतन्त्रले नेपाललाई विश्वका सबैभन्दा राम्रामध्ये एक र दक्षिण एसियामा सबैभन्दा सर्वोत्कृष्ट मुुलुक बनाएको बताइरहेका छन् । सम्भवतः अब एक वर्षपछि पनि हाम्रा पत्रिकाका हेडलाइन यस्तै हुनेछन् । त्यसवेला पनि केही सीमित व्यक्तिहरू ‘नेपाल बन्दै छ’ भन्ने लेख लेखिरहनेछन् ।