अचेल मानिसहरू एउटा सहमतिमा आउन, संस्था सुरु गर्न, राजनीतिको यात्रा गर्न तथा कुनै समस्यालाई सुलझाउनका लागि संवाद गर्ने गर्छन् । संवाद यस्तो प्रक्रिया हो जहाँ मानिसहरू संवादद्वारा एउटा सामान्य समझदारी र सहमतिमा आउँछन् र समस्या समाधान गर्छन् । द्वन्द्व व्यवस्थापनमा प्राय संवादको प्रक्रिया प्रयोग गरिन्छ ।

अन्तरधार्मिक संवादलाई बुझौँ
अन्तरधार्मिक संवादसंसारका सबै बहुसंख्यक र अल्पसंख्यक धार्मिक समुदायका मुख्य गुरु तथा विशेषज्ञहरूसँग बसेर गरिने संवाद हो जहाँ विभिन्न धर्मको दूरीलाई तिनीहरू बीच रहेको समान पक्षलाई ओगटिन्छ र समावेश गरिन्छ । ती समान पक्षहरूमा सहमति भई निष्कर्षमा आइन्छ र सहकार्यतिर लागिन्छ विशेषगरी शान्ति र विकासको कार्यमा ।
विभिन्न धार्मिक समुदाय बीच रहेको मनमुटाव तथा अतिवादी धर्म गुरु तथा अनुयायीहरूलाई एक आपसमा शान्ति, सद्भाव र सम्बन्ध गाँस्न अन्तर धार्मिक संवादले भूमिका खेल्ने धेरै सम्भावना छ ।

आखिर संवादले नै सम्बन्ध गाँस्छ र विश्वास बढाउँछ
संवाद विना सम्बन्ध असम्भव छ । संवादले नै विभिन्न धर्मका मानिसहरू बीच घनिष्ठ हुन योगदान गर्छ । त्यसैले अन्तरधार्मिक संवादले एउटा अर्कामा विश्वास बढाउनु हो, भरोसा गर्नु हो कि कुनै पनि धर्म अर्कालाई धर्मको नाममा हानि गर्ने पक्षमा छैन तर धर्मका नाममा अरूलाई बचाउने पक्षमा छ । साँचो धर्मले मार भन्दैन किनभने बाइबल भन्छ, “साँचो धर्म भनेको टुहुरा र विधवाको हेरचाह गर्नु हो” (याकूब १ः२७) । साँचो धर्मले हेरचाह, वास्ता, खाँचो पूरा गर्छ र कष्टमा परेकालाई सहायता गर्छ ।

अन्तरधार्मिक संवादले धर्मनिरपेक्षतालाई वकालत गर्छ सांसरिकतालाई होइन
धर्मनिरपेक्षतालाई पनि धेरै मानिसहरूले गलत प्रकारले बुझेको अन्तर धार्मिक गुरु तथा विशेषज्ञहरूको गुणासो छ । धर्मनिरपेक्षतालाई धेरैले सांसारिकता भन्ठानेका छन् र यो वास्तवमा गलत बुझाइ हो । धर्मनिरपेक्षको अर्थ सबैलाई आप्mनो धर्म अभ्यास गर्न स्वतन्त्रता छ भन्ने हो र यदि उसले चाह्यो भने धर्म पनि बदल्न सक्छ । सांसारिकताको अर्थ कुनै पनि धर्म नमान्ने हुन्छ ।
धर्मनिरपेक्षतालाई कतिले ख्रीष्टियानीटि फैलाउने रणनीति भएको गलत प्रकारले बुझेका छन् । धर्मनिरपेक्षताले ख्रीष्टियानीटिलाई मात्र होइन तर सबै धर्मलाई एउटै आँखाले हरेर समान हक र अधिकार प्रदान गर्छ ।

नेपालमा अन्तरधार्मिक संवादको सूरुवातले गरेको योगदान
नेपालमा अन्तरधार्मिक संवादको सुरुवात निकै ढिलो भएको पाइन्छ । माओवादीको द्वन्द्वकालमा सन् १९९० तिर रिलिजन फर पिस नेपाल अन्तर धार्मिक जागरण स्थापना भई पहिलो गोष्ठीको आयोजना भएको थियो । सन् २००७ मा सबै धर्मका प्रतिनिधिहरु सहित भएको अन्तर धार्मिक परिषद नेपाल स्थापना भयो ।
त्यसपछि द्वन्द्व व्यवस्थापन, मेलमिलाप, सदभाव र सामुहिक रुपमा नै धार्मिक क्षेत्रको प्रतिनिधित्व गराउने काम अगाडि बढायो । यसले गरेको कृयाकलाप स्वागत गरियो । यसले धर्म तथा संस्कृतिको नाममा महिला ता वालवालिका विरुद्ध हुने विभिन्न खाले हिंसा जस्तै, वाल विवाह, दाइजो, छाउपडी, बोक्सी, घरेलु हिंसा इत्यादिलाई अन्त गर्न विभिन्न धर्म तथा सम्प्रदायका धार्मिक अगुवा तथा अनुयायीहरुको समूहको सहकार्य गर्दै अगाडि बढिरहेको छ र देखिने रुपमा वालविवाहको अन्त्य गर्ने लक्ष्य लिइ अगाडि बढेको छ ।

नेपालमा अन्तरधार्मिक संवादको वर्तमान अवस्था
हाल गत वर्षदेखि अन्तरधार्मिक शान्ति महासंघ नेपाल गठन भएको छ जसलाई युनाइटेड मिसन टू नेपालले संयोजकता प्रदान गरिरहेको छ । त्यसैगरी धार्मिक चौतारी, रिलिजयस लिबर्टी फोरम नेपाल, राष्ट्रिय अन्तरधार्मिक सञ्जाल नेपाल, इन्टरनेशनल प्यानल अफ पार्लियामेन्टरियन्स फर फ्रिडम अफ रिलिजन अर बिलिफ जस्ता संस्थाहरू कार्यरत छन् ।
नेपालमा नयाँ सविँधान जारी भएको लगतै हिन्दू अतिवादीहरू अल्प संख्यक धार्मिक समुदायको अभ्यास तथा विश्वासको अधिकारमाथि हस्तक्षेप गलत बुझाइ भएकाले तिनीहरूलाई बुझाउन तथा शिक्षा दिन अन्तरधार्मिक संस्थाहरू संवाद मार्फत कार्य गर्न चाहेका छन् । विभिन्न धर्मका गुरुहरूसँग छलफल गरी नीति र नियमलाई संशोधन गर्न र धर्म सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकारका प्रावधानहरूलाई लागु गर्न वकालत गरिरहेका छन् ।
अन्तरधार्मिक संवादले परम्परावादी र अतिवादीहरूसँग युद्ध गर्दैन तर तिनीहरूलाई बुझाउँछ र शिक्षा दिन्छ । गलत बुझाइ प्रति स्पष्टीकरण दिइन्छ ताकि त्यसले शान्ति र धार्मिक सहिष्णुतामा डोर्याअाेस् ।

– Thomas Bogaty