स्वच्छ पिउने पानीमा आत्म निर्भर बन्दै उपत्यकाका सार्वजनिक विद्यालय

सिफलको बाल व्यवसायी माद्यमिक विद्यालयका छात्र विद्यालयमा उपलव्ध पानी पिएर प्यास मेटाउँदै

चन्द्रमणि भट्टराई
चैत्र १३

काठमाडौँ । काठमाडौंमा उपत्यकाका सामुदायिक विद्यालय पिउने पानीमा आत्म निर्भर बन्दै गएका छन् । स्ल्पास इन्टरनेशनल नामक अन्तरराष्ट्रिय गैर सरकार संस्थाको सहयोगमा ती विद्यालयमा पानी उत्पादन तथा शुद्धिकरण र बजार व्यवस्थापनमा आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग गरेपछि पानीको अभाव टरेको हो । काठमाडौं उपत्यकाका करीव ५०० वटा सामुदायिक विद्यालयमध्ये काठमाडौं, भक्तपुर र ललितपुर गरी २४० वटा विद्यालयमा यस प्रकारको सेवा चलिरहेको छ । यसबाट उपत्यकाका १ लाख ६० हजार विद्यार्थी दैनिक लाभान्वित छन् । स्ल्पासका कार्यक्रम प्रवन्धक सृजना देवकोटाको भनाइ छ ।

काठमाडौं महानगरपालिका क्षेत्रमा भएका १९७ विद्यालयमध्ये ६४ वटामा यो प्रणाली जडान भइसकेको छ । जसमध्ये पनि ३ वटा विद्यालयले किपस (पानीको पसल) बाट समुदायमा पानी विक्री गरेर आय आर्जन गरिरहेका छन् ।

सार्वजनिक विद्यालयमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीकालागि विद्यालयमै पिउने पानीको उपलब्धताले अभिभावकको जीवन स्तर र कार्य भारमा कमी आएको छ ।

शिक्षा आर्जन गर्ने ठाउँमा पानीको प्रवन्ध राम्रो हुनुले वहुपक्षीय प्रभाव राख्छ । मंगलबार प्रणालीको अनुगमन गर्ने क्रममा महानगरको सामाजिक विकास विकास विभागका प्रमुख नुरनिधि न्यौपानेले भन्नुभयो — स्वच्छ पानीले बालबालिकामा गुणस्तरीय शिक्षाका लागि प्राप्त गर्ने वातावरण बनाउँछ । महानगर जस्तो पानी अभाव भएको ठाउँमा, विद्यालय जाँदा पानी बोक्नु नपर्ने अवस्था, उदाहरणीय काम हो । न्यौपानेको भनाइ छ । अनुगमनमा सँगै रहेका सञ्चार प्रविधि महाशाखा प्रमुख ध्रुव काफ्ले — विद्यालयमा स्वच्छ पानी उपलब्ध भएपछि बालबालिकाको स्वास्थ्यमा अभिभावकले गर्ने खर्च घट्ने बताउनु हुन्छ भने, महानगरकै निर्देशक इञ्जिनियर रविनमान श्रेष्ठ प्राविधिक रुपमा परियोजना विस्तार योग्य भएको बताउनुहुन्छ ।

महानगरले यस योजनामा साझेदारिता अघि बढाउन सक्छ । मेयर सावसँग प्रारम्भिक छलफल गरेका छौंं, अहिलेको प्रभाव र आवश्यकता हेरेर निर्णय गर्छौ । महानगरको सार्वजनिक निजी साझेदारि इकाइ प्रमुख महेश काफ्लेले संकेत गर्नुभयो ।

पानी शुद्धिकरण प्रणालीको प्राविधिक पक्षमा जानकारी लिँदै महानगरका अधिकारीहरु

यस विधिमा जमिनमुनि भएको पानीलाई निकालेर शुद्धिकरण गरिन्छ । पानीमा भएका गुणमध्ये मानव स्वास्थ्यमा हानी पु¥याउने जैविक र रसायनिक तत्व घटाउने तथा हटाउने विधिबाट पानीलाई शुद्ध बनाएपछि हात धुने तथा पिउने प्रयोगमा ल्याइन्छ । यसरी उत्पादन गरिएको पानीले विद्यालयको आवश्यकता त पूरा गरेको छ नै यसबाहेक पानी वेचेको पैसाले कोषमा रकम पनि थपिँदै गएको छ — काठमाडौं सिफलस्थित बाल व्यवसायिक केन्द्र माद्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक श्याम भण्डारी बताउनुहुन्छ । उहाँका अनुसार, विद्यालय आउँदा विद्यार्थीले घरबाट पानी बोकेर आउनु पर्दैन । यसले अभिभावकको एउटा समस्या टारेको छ । यस विद्यालयमा पानी शुद्धिकरण प्रणाली २०७० फागुन ३० गते जडान गरिएको हो । त्यस यता विद्यालयमा आवश्यकता पूरा भएर विक्री गरिएको पानीबाट करीव १ लाख ५० हजार रुपैयाँ संकलन भइसकेको छ ।

महानगरको वडा नं. ४ स्थित शिवपुरी माद्यमिक विद्यालयमा २०६६ सालमा प्रणाली जडान गरिएको हो । विगतमा भएको प्रणालीका कमजोरी हटाएर अहिले थप प्रणाली जडान गरिएको छ । यसबाट विद्यालयका करीव १५ सय विद्यार्थीलाई पानी पुगेर दैनिक करीव ५ सय लिटर विक्री गर्ने पानी पुग्ने विद्यालयका प्रधानाध्यापक दिवाकर दूरदर्शी बताउनुहुन्छ । वडा नं. ४ कै सरस्वती मार्गका रहेको पञ्चकन्या आधारभूत विद्यालयकी प्रधानाध्यापक विनिता रञ्जितकार आफ्नै ।ोतको पानी शुद्धिकरण गरेर विद्यार्थीलाई दिन पाउँदा, उनीहरुको सरसफाइ र स्वास्थ्य दिगो प्रभाव परेको अनभव सुनाउनुहुन्छ । यस विद्यालयमा २०७० भाद्र ३० गते प्रणाली जडान गरिएको हो ।

प्रति मिनेट प्रत्येक ७५ जना विद्यार्थी बराबर १ वटा धारो जडान गर्ने लक्ष्य अनुरुप काम भइरहेको जनाउँदै स्प्लासका कार्यक्रम दिगोपना संयोजक रोजिता महर्जन — सहरी स्वास्थ्य र वातावरणीय सुधारका लागि पानी जरुरी रहेको जनाउँदै, आफैंसँग उपलब्ध पानीको श्रोत उपयोग गरेर आवश्यकता पूर्ति गर्नु र बाँकी रहेको पानी विक्री गरेर आय संकलन गर्नु दिगोपनाको आधार रहेको बताउनुहुन्छ ।

यस प्रणालीबाट प्रतिमिनेट ५६ लिटर पानी प्रशोधन हुन्छ भने प्रणाली जडान भएका विद्यालयको औसत क्षमता दैनिक २ हजार देखि २५ सय लिटर पानी प्रशोधन तथा भण्डारण गर्ने क्षमता छ । कुनै सामुदायिक विद्यालयमा प्रणाली जडान गर्नुप¥यो भने भवनको उचाइ कम्तीमा २५ हुन र आफैंसँग पानीको श्रोत हुन जरुरी छ, प्रवन्धक देवकोटाको भनाइ छ ।

यसबाट अहिले विद्यालयका विद्यार्थी लाभान्वित भएका छन् । यसले सरसफाइमा बालबालिकाको आचरण परिवर्तन गर्न मद्दत पु¥याएको छ । यो तत्कालको अवस्था हो । यसमा भूमिगत पानीलाई श्रोतका रुपमा प्रयोग गरिएकोले जमिन पुन भरण नभएको अवस्थामा पानीको श्रोत नै सकियो भने वा पर्याप्त पानी निकाल्न सकिएन भने वा जमिनमुनिको पानी दोहन गर्न नहुने अवस्था सृजना भयो भने प्रणालीको भविष्य के होला । सँगसँगै सोच्नु पर्ने वा त्यसो हुन नदिने उपाय अवलम्बन गर्ने देखिन्छ ।

-KMC New Serice: kathmanduonline

http://www.kathmandu.gov.np

तपाईंको प्रतिकृया