माघ २१, सोमवार (February 04, Monday, 2019)

Lalitpur

“जुन कुरा हामीले कराएर चिच्याएर संसारलाइ बताउन सकेनाैँ, त्यो हामीले जमिनमा गाड्याैँ ।” डेविड ग्याबर नामक एक १९ वर्षिय ठिटाले लेखेको अन्तिम इच्छापत्र र गवाहीको पत्र भएको बाकस उत्खननको क्रममा भेटिएपछि, गुप्तमै भए पनि इतिहास लेखिराखे, समयमा त्यो पछिल्ला, बाँचेका पुस्ताले पढ्न पाउनेरहेछन् भन्ने कुरा प्रमाणित भएको छ । यस्तै सत्य घटनामा अाधारित छ १ घण्टा ३५ मिनेट अवधीको वृत्तचित्र, “हाम्रो इतिहास कसले लेख्ला ?”

इतिहास लेख्ने बारेमा भएता पनि यो शिर्षकको वृत्तचित्र त्यो इतिहास लेख्न लागिपरेका भविष्यदर्शी यहूदीहरूका बारेमा छ, जसले पछि गएर, स्मृति र कल्पनाको भरमा होइन, तर तल बाटोमा गोली चल्दैगर्दा, तातातो रीस र भय र के कसो गराैँ भन्ने क्षणमै इतिहास लेख्न सुरू गरेका थिए, त्यो इतिहास नमरोस् भनी अाफू मारिँदा पनि माटोमुनि बाकसमा, दूधका जारमा, ठेकीमा लुकाइराखेर गए ।

यो साता, फेब्रुअरी १ देखि ७ सम्मै संयुक्त राष्ट्र संघले धार्मिक मिलाप र सहिसष्णुता सप्ताह मनाउँदै अएको छ, २००९ देखि । यसै क्रममा, नेपाल स्थित संयुक्त राष्ट्रसंघ भवनमा पनि अाज र भोलि “हाम्रो इतिहास कसले लेख्ला ?” नामक वृत्तचित्र यस विषयमा उत्सुक विद्यार्थी, सञ्चारकर्मी, अध्येता, अन्वेषक तथा विश्लेषकहरूका माझमा प्रदर्शन भइराखेको छ ।

अाज बिहान म पनि उक्त वृत्तचित्र हेर्न पुगेको थिएँ, पुल्चोकस्थित संयुक्त राष्ट्र भवनमा ।

चलचित्र र यस क्षेत्रका विषयमा जानिफकारहरूको एक मत रहेको छ कि, जिजस क्राइष्टको क्रुसिकरणको कष्टभोगको विषय, अर्थात प्यासनभन्दा पछाडि सबैभन्दा धेरै चलचित्र बनेका र बन्ने क्रम जारी रहेको विषय हो, दोस्रो विश्व युद्ध, त्यसमा पनि हलोकास्ट, अर्थात्, अाम नरसंहार । दोस्रो विश्युवद्ध ताका अडोल्फ हिटलरको नात्सी पार्टीको अधिनायकत्वमा रहेको जर्मन सेनाले गरेको यहूदीहरूको अाम नरसंहार । इतिहासअनुसार, पोल्याण्डमा सबैभन्दा बढी, ३० लाख यहूदीहरूको हत्या भएको थियो, भने बाँकी युरोपेली राष्ट्रहरूमा ३० लाख गरी जम्मा ६० लाख यहूदीहरू ५ वर्षभित्र मारिएका थिए ।

अाज अएर कतिपय देशहरूले हलोकास्टको सत्यतालाइ खुलेअाम चुनाैती दिँदै, यस्तो घटना कहिल्यै घटेको थिएन, तर यहूदीहरूले विश्वमाझ सहानुभूति बटुली अफ्नो जायोनिस्ट भिजन लाद्न मात्र झूटो कहानी रचेका हुन् भनी ठूलो स्वर गर्न थालेका छन् । जस्तै कि इरान लगायत अधिकांश इश्लामिक राष्ट्रहरू जो इजराएललाइ एक राष्ट्रका रूपमा स्वीकार गर्न तयार छैनन् र यसलाइ सिध्याउन हरप्रकारले लागिपरेका छन् । अनि उदार पश्चिमा जगतको विपक्षमा रहेका अधिकांश साम्यवादी मुलुकहरू पनि त्यही भिडमा सामेल हुँदैछन् ।

यस्तो परिदृश्यमा, संयुक्त राष्ट्र संघले हलोकास्टलाइ बिर्सन नदिन। त्यसबाट पाठ सिक्न, अनि वर्तमान र भविष्यका लागि शान्ति सहअस्तित्वका दिशामा कदम चाल्न प्रेरणा मिलोस् भनी यस्ता कार्यक्रम गर्नु र एेतिहासिक रूपमा प्रामाणित दस्तावेज तथा सामग्री प्रदर्शन गर्नु सराहनीय कदम हो, यसमा द्विविधा छैन ।

परम्पारगत वृत्तचित्र भन्दा फरक यसमा मूल रूपमा तात्कालीन जर्मन पक्षले प्रोपगण्डाका लागि लिएका फोटा, भिडोयोहरू, सूचना, पत्रपत्रिकाका कटिङहरू, पम्प्लेटहरूलाइ लिएर, कहीँ कहीँ नाटकीकरण गरेता पनि, प्राय एेतिहासिक रूपमा सत्य घटना प्रस्तुत गरिएको छ । पोल्याण्डको राजधानी शहर वार्साको एक भागमा पोल्याण्ड भरिबाट भेला पारी नारकीय बन्दी, यातना तथा अमानवीकरण गृहमा राखिएका ५ लाख यहूदीहरूले विस्तारै भोक, अपमान र क्रुर यातनामुनि मृत्युवरण गर्न बाध्य पारिएका थिए । अनि यहूदी स्वभावैले फोहरी, असभ्य, खतरनका हुन्छन् भनी अन्य गैरयहूदीहरूलाइ उनीहरूका विरूद्धमा भडकाउन प्रोपगाण्डा सामग्री फोटा तथा भिडियोका रूपमा तयार पार्न यहूदीहरूलाइ अभिनय गर्न बाध्य पारिएको थियो ।

इम्मानुएल रिन्गेब्लुम नामक एक यहूदी समाज सेवीले वार्साका यहूदीहरका लागि मानवीय सहायताका कार्य गर्ने बहानामा अाफू लगायत अन्य १५ जना प्रतिभाशाली यहूदीहरूलाइ उनीहरूले भेटेका, देखेका र प्रत्यक्ष सुनेका घटना हुबहु लिखित दस्तावेजका रूपमा उतार्ने काममा संलग्न बनाउँछन् । करिब ४ वर्षमा साठी हजार भन्दा बढी पृष्ठका लेखोट, पत्रिका, जारी गरिएका अदेश अदि महत्वपूर्ण सामग्री बन्नेछन् भन्ने कुरा उनीहरूलाइ थाहा थियो । तर कसैगरी यी सामग्री बाहिरी विश्वको हातमा पुर्याउनुपर्ने चुनैती थियो । अन्यथा नात्सीहरूको एकतर्फी प्रोपगण्डा मात्रै यहूदीहरूलाइ विश्वले हेर्ने चश्मा बन्ने थियो । यसकारण, ती दस्तावेज, लेखोट र फोटोहरूलाइ उनीहरूले विभिन्न प्रकारका बक्स, दूध राख्ने क्यान अादिमा हाली गाडेर लुकाइराखे । अाज पर्यन्त कतिपय सामग्री उत्खनन भइरहेका छन् भने, हजाराैाको संख्यामा रहेका यस्ता सामग्रीको तेस्रो भागचाहिँ अहिले वार्सामा चिनको राजदूतावास रहेको भवनमुनि छ भनी प्राय सबै इतिहासकार तथा पुरातत्वविद्हरू सहमत छन् ।

राचेल अउरबाख नामक गैरयहूदी महिला पत्रकारले अाफैलाइ यस कथामा अनिच्छापूर्वक धकेलिएको पाउँछिन्, र वृत्तचित्र उनकै दृष्टिबिन्दुबाट बताइएको छ। “Oneg Shabbat” अर्थात विश्रामको अनन्द  (“Joy of the Sabbath”) नाम दिइएको यस्तो इतिहास दर्ज गर्ने दुस्साहसी योजनामा संलग्न हुनु भनेको तत्काल मृत्युदण्डको योग्य कदम थियो जर्मन सेनाको नजरमा । तथापि यी १६ जना साहसिला व्यक्तिहरूले इतिहास संग्रह गर्ने काम अफ्नो हातमा लिन्छन्, जसमा अन्य ४५ जना पनि कुनै रूपमा संलग्न हुन्छन् । अनि नभन्दै, ढिलै सही, उनीहरूको प्रतिवेदन लण्डन पुग्छ र बिबिसीले वार्सामा नात्सीहरूले गरेको नरसंहारको समाचार प्रसारण गर्छ ।

एण्ड्रु कसोभले २००७ मा प्रकाशन गरेको उही नामको पुस्तकलाइ लिएर निर्देशक रोबर्टा ग्रसम्यानले यो वृत्तचित्रको कथा लेख्नुका साथै निर्देशन पनि गरेकी छिन् । यस्तो एतिहासिक घटनामा बनेको वृत्तचित्र सम्पूर्ण रूपमा वास्तविक फोटा तथा भिडियोमा अाधारित भएर भ्वासअोभर कथा वचना गर्दा अझै खास यथार्थ देख्न सुन्न मिल्ने थियो । तर बिचबिचका नाट्य रूपान्तरणले त्यो यथार्थवादी धारलाइ अलि कमजोर पारेका छन् । तथापि हलोकास्टका बारेमा जानकारी लिन चाहने जोकसैका लागि यो एक महत्वपूर्ण  रोचक सामग्री रहनेछ ।

१९९९ मा युनेस्कोले कोपर्निकसको वैज्ञानिक लेख कार्य, १९ अ शताब्दीमा पोल्याण्डका पियानिस्ट फेडरिख चोपिनका साथै यी इतिहासकारहरूको कार्यलाइ Memory of the World Register मा समावेस गरेको छ, जसबाट उनीहरूको कार्यको महत्व बुझ्न सकिन्छ ।

यस्तो महत्वपूर्ण विषयमा जनचेतना जगाउने प्रयास स्वरूप युएनले गरेको यो वृत्तचित्र प्रदर्शन अति सराहनीय छ ।

– Bidur Adhikari

Trailer links:

https://youtu.be/lHPBGWvKMSshttps://www.youtube.com/watch?

v=oUW2XPZItBE&list=PLciiUwUMvI1PNUNDf2Sno1Fl2OBolKEdfsd